Read this article in English.

Hulihia ka mauna, wela i ke ahi.

I ka luaʻi pele hope ʻana o Mauna Loa i ka makahiki 1984, aia koʻu makuahine i ke kula haʻahaʻa. ʻAʻole i hoʻopau i ka neʻena a hiki i 40 mau mile mai kona home ma Hilo, Hawaiʻi, a kū i ʻehā mau mile ma muli ona a me ke kūlanakauhale. ʻO kāna moʻolelo no ka ʻike ʻana i ke ʻāpele e neʻe mai ana he mea hoʻomanaʻo mau loa ia no ka mana maoli o kēia lua pele. A i kēia manawa, ma hope o 38 mau makahiki o ke ʻano kaʻoko, ke hōʻike hou nei ʻo Mauna Loa i kona ikaika piha.

Ma ka pō o ka 27 o Nowemapa i puoho ai ʻo Mauna Loa, ʻo kēia ka hapalua hola ma mua o ka Lā Kūʻokoʻa. ʻO ka Lā Kūʻokoʻa ka lā i 1843 i hoʻomaopopo ʻia ke ea o Hawaiʻi e ʻEnelani a me Palani ma o ka palapala kūkala  Anglo-Franco, a i ko ʻAmelika haʻi waha ʻana  i ko Hawaiʻi ea pū. Ua manaʻo nā Hawaiʻi he nui, he hōʻailona paha ka puoho o Pele ma ka lā like me ka Lā Kūʻokoʻa. ʻO ia paha, hiki ke noʻonoʻo ʻia he hoʻolauleʻa o ke ʻano ponoʻī e hele pū me ka lā hoʻomaha. 

Ua mahalo ka poʻe Hawaiʻi i nā lua pele no ko lākou kuleana i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ʻāina hou, a ʻo ia hoʻi ka hānau ʻana i ke ola hou. ʻO Pele ke akua wahine o nā lua pele a me ke ahi,  no Pele kēia hana mana a luku. ʻO Ka-Wahine-ʻAi-Honua a me Pele-Honua-Mea kona mau inoa ʻē aʻe. Ua hoʻomēheuheu ʻia nā ʻano kuʻuna Hawaiʻi, e like me ke oli, ka hula, ke kui ʻana i nā lei, a me ka hāʻawi ʻana i nā hoʻokupu, ma nā mokupuni a pau no ka hoʻohanohano ʻana i ka hoʻi ʻana o kēia kanaka koʻikoʻi i Mauna Loa.

ʻO kekahi kanaka me ka ʻohana ma ka mokupuni o Hawaiʻi, ʻaʻohe mau hopohopo i ka maikaʻi o ka ʻohana i ka hopena o ka mana ʻuhane a me ka mana kūpono.ʻO nā wikiō a koʻu kaikunāne i hoʻouna ai i kā mākou hui kamaʻilio ʻohana e hōʻike ana i ke kahe ʻana o ka pelemaka e ʻāpele ana ma nā pali o Mauna Loa i ka pō, e kūʻena ʻulaʻula ka lani. Aia nā lālani kaʻa ma ka ʻaoʻao o ke ala nui e hōʻike i kēia mea kupanaha maoli. Makaʻu paha kekahi iā Pele, eia naʻe, mahalo ʻia ʻo Pele a me kona mana.

ʻAʻole i nanea wale ʻia ka nani o ka pele o Mauna Loa e nā kamaʻāina o ka mokupuni, akā naʻe, ke kipa mai nei nā malihini i ka mokupuni e ʻike i ka nani o Pele, e hōʻea mai ana i kekahi manawa i kualiliʻi ka huakaʻi ʻana. Ua lilo kēia mau ʻoihana i ke ahi no ka hoʻohana ʻana a me ke kālepa ʻana i nā manaʻo kuʻuna o Hawaiʻi e like me Pele, ʻaʻole ia he mea hou i ka poʻe kamaʻāina.

ʻAʻole e hōʻike nei ka pele i ka hoʻoweliweli pololei i ka poʻe o ka mokupuni, ʻoiai ke hele mālie nei ka ʻāpele i ke ala nui o ka mokupuni, kahi e hoʻopili ai i nā kikowaena noho nui ʻelua o ka Moku o Keawe. Akā ʻaʻole kēia ka manawa mua i hoʻopilikia ai ka pele i ka ʻōnaepuni o ka mokupuni. I ka makahiki 2018, ua piʻi mai kahi māwae hou ma Leilani Estates, ua ʻenaʻena ʻia ke kaiāulu holoʻokoʻa ma ke ala o Pele, a me kahi hale kahakai i mālama ʻia e koʻu mau kūpuna.

Ua hoʻāʻo nui nā poʻe e hoʻohuli a hoʻopau i nā ʻāpele ʻana o ka pele mai Mauna Loa mai. I ka makahiki 1881, i ka hoʻoweliweli ʻana o ka pele i ke kūlanakauhale ʻo Hilo, ua hoʻokokoke ke Kamāliʻiwahine ʻo Ruth Keʻelikōlani i ke ʻāpele a hāʻawi ʻo ia i ke mele, ka lama a me nā kāʻei ʻāʻī ʻulaʻula – ʻaʻole liʻuliʻu ka manawa a hiki i ko ka pele lilo ʻana he maʻalili. I ka makahiki 1935, ua hoʻokuʻu ka US Army Air Services, ma ke kauoha a ka mea luna o ka Hawaiian Volcano Observatory, he 20 600-paona pōkā ma Mauna Loa e hoʻopau i kona ʻāpele e hoʻoweliweli ana i ka muliwai ʻo Wailuku, ke kumu wai nui o Hilo; ua kū ka ʻāpele ma mua o ka hiki ʻana i ka muliwai, akā hoʻopaʻapaʻa ʻia ke kōkua ʻana o ka pahū.

Ke hōʻike nei ʻo Pele i kona nani, a ʻaʻole paha kūpono ka hoʻāʻo ʻana e hoʻololi ai i kona ala. No ka poʻe Hawaiʻi, koʻikoʻi  ka ʻike pili i ke ao kūlohelohe no ka mea pēlā kākou e ola ai, ʻoiai ke hoʻoweliweli mai nei iā mākou. ʻO ka hōʻike ʻana i ka hanohano o Pele a me kona mana, ʻoi aku hoʻi i ka lā koʻikoʻi e like me Lā Kūʻokoʻa, ʻo ia wale nō ke hōʻoiaʻiʻo i ka mea a ka poʻe Hawaiʻi i ʻike ai i nā hanauna he nui — ʻo ka puoho ʻana o ke aloha ʻāina a me ke kūpaʻa o ko lākou mana e like me ka Pele e ʻāpele ana ma nā pali o Mauna Loa.

ʻOiai ʻaʻole hiki iaʻu ke ʻike maka i ka pele, ua nui ka hoihoi i kēia manawa o ka hulihia. ʻIke au i ke ʻano kāhāhā like a koʻu makuahine i ka wā ʻo ia i ʻike mua ai i ka lua pele kaʻoko, a ke hoʻomau nei ka mana o ko Hawaiʻi mau mana kūlohelohe i ka hoʻomanaʻo.

Hiki ke kāhea iā Derek Kamakanaaloha Soong ma [email protected].